رباب

ساختمان رباب

رباب از قسمت های مختلفی تشکیل شده است. کاسته‌ی طنینی شامل دو قسمت کاسه و سینه است. کاسه تو خالی و بزرگ تر است و بر دهانه‌ی آن پوست کشیده می شود. خرک روی پوست قرار می گیرد. در دو طرف بالای این کاسه که به سمت سینه می رود، رو فرورفتگی وجود دارد که باعث می شوند کاسه دو قسمتی به نظر بیاید. سینه جعبه ای است توخالی و تقریبا مثلثی شکل که به طول تقریبی کاسه ی ساز که از یک طرف هم عرض کاسه در محل اتصال، و از یک طرف هم عرض دسته در محل اتصال به سرپنجه است. دسته‌ی رباب کوتاه و ادامه ی چوب سینه است و به صورت هرم به سرپنجه می رسد. تعداد چهار دستان بر آن بسته می شوند و غالبا تزئیناتی با استخوان که در ادامه ی سینه است بر روی آن دیده می شود. سرپنجه جعبه‌ی کوچک تو خالی، در ابتدای طول دسته و محل قرار گرفتن یک سر وترهای اصلی و گوشی‌هاست. سرپنجه را کمی متمایل به عقب می‌سازند و شش گوشی به تعداد وترهای رباب (در هر طرف سه گوشی) در طرفین آن قرار دارند. پوست روی کاسه ی رباب معمولا کلفت تر از سازهای مشابه است (قسمت ضخیم تر پوست گوسفند یا گاو) زیرا استفاده از وترهای ضخیم و دسته ی کوتاه، فشار زیادی بر خرک و پوست وارد می کند. خرک قطعه چوب کوچکی از جنس شاخ است که با دو پایه ی کوچک خود روی پوست کاسه قرار می گیرد و وترها از درون شیارهای کم عمق آن عبور می کنند. رباب شش عدد گوشی از جنس چوب، به تعداد وترهای ساز و به صورت میخ سر پهن دارد که قسمت پهن هر گوشی برای کوک ساز و ثسمت باریک‌ترین، داخل فضای سرپنجه قرار می گیرد. تعداد متفاوتی دستان (معمولا چهار دستان) از جنس زه (روده ی تابیده ی چهارپایان) یا نخ نایلون روی دسته ی رباب بسته می شود. 

نوازندگی و اجرا رباب

رباب را در بعضی نواحی به صورت عمودی در دست می گیرند (مانند کمانچه) و با کمانه (آرشه) وترها را به صدا در می آورند. در گروه نوازی های مراکز شهرها آن را به صورت افقی روی زانو می گزارند (مانند عود و تار) و با مضراب می نوازند. انواع رباب در برخی نواحی ایران و دیگر کشورهای هم جوار متداول اند. این ساز از نیم قرن پیش در گروه نوازی های سازهای ملی،مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین گفتنی است که این ساز مانند تار و شورانگیز، ۶ سیم دارد که در قدیم سیم های این ساز را از روده تهیه می‌کردند ولی امروزه از پلاستیک نیز برای ساخت سیم ها استفاده می‌شود. رباب را به دلیل گستره ی صوتی آن در کلید سل می نویسند.
از نوازندگان به نام رباب می توان از استاد محمد عمر اشاره کرد. 

تاریخچه رباب

رباب از آلات موسیقی سازهای زهی بسیار قدیمی است و هم ردیف چنگ و عود می باشد. رباب با اشکال یک سیمه، دو سیمه و سه سیمه در قدیم وجود داشته و جنس تار آن ها از ابریشم یا موی اسب بوده است. محققین به اصالت ابداع رباب از سوی ایرانیان معترفند و نشانه های نواختن در مناطقی از بلوچستان و خراسان مانده است. رباب در کشورهای مختلف و با اشکال مختلف ساخته شده مانند رباب مربع، رباب استوانه، رباب کدویی، و رباب کروی در نقوش قدیمی، ادبیات و اشعار کهن ایرانی نیز از این ساز یاد شده است. برخی محققین نام رباب را هندی و نام ایرانی این ساز را غژک یا غیچک می گویند.