قانون

ساختمان ساز قانون

قانون از قسمت های مختلفی تشکیل شده است. جعبه ی صوتی قانون دو صفحه ی زیر و روی ذوزونقه ی قائم الزاویه ای هستند که با کلاف های چهارگانه جانبی به هم متصل شده اند. این جعبه معمولا از چوب گردو ساخته می شود. صفحه ی روی قانون صفحه ای است که در طرف پچ آن بیست و هفت چرده گردان و هشتاد و یک گوشی قرار دارند و در سمت راست آن، زیر خرک، به جای چوب، مستطیلی از پوست قرار گرفته است. برای قسمت پوست دار صفحه ی دو از پوست شتر، گوساله و ماهی استفاده می کنند. پوست قانون باید کمی ضخیم تر از پوست سازهای دیگر باشد تا بتواند کوک هشتاد و یک وتر را در سطحی بزرگ تحمل کند. پرده گردان ابزارهای کوچک فلزی هستند که در سراسر سمت چپ ساز بعد از شیطانک و قبل از گوشی ها روی قطعه چوب اضافه ای که بری روی صفحه چسبانده شده به وسیله ی میخ های کوچکی نصب شده اند. خرک تیغه ی باریکی است از چوب که در طرف راست روی سطح پوست دار قرار دارد و به صورت یک سره زیر تمام وترها واقع شده و روی خرک، استخوان باریکی قرار دارد که از فرورفتن وترها در چوب خرک جلوگیری می نماید. خرک قانون با چهارپایه ی کوچکی بر سطح پوست دار صفحه ی رو قرار می گیرد.

نوازندگی و اجرا ساز قانون

نوازنده این ساز را نشسته، در حالی که ضلع بزرگ تر آن روی میز یا پاها، به سمت نوازنده قرار دارد، با دو انگشت سبابه ی دست راست و چپ مجهز به مضراب می نوازند. نت نویسی برای قانون روی دو حامل صورت می گیرد. در این ساز برای حدو یک اکتاو از صداهای بم، با کلید فای خط چهارم و بقیه با کلید سل نت نویسی می شود. قانون سازی است که برای تک نوازی و گروه نواری از آن استفاده می کنند. از نوازندگان به‌نام قانون می‌توان از رحیم قانونی٬جلال قانون٬مهدی مفتاح٬سینا آقارضی و ملیحه سعیدی نام برد.

تاریخچه ساز قانون

برخی اختراع این ساز را به افلاطون نسبت می‌دهند و عده‌ای بر این باور اند که مخترع این ساز فارابی است و برخی دیگر می‌گویند منشأ آن خراسان بوده و در قرن سیزدهم میلادی در موصل پیدا شده، هر چند هیچ‌یک از این نظردهندگان دلیل بر ادعای خود ندارند. واقعیت این است که در فرهنگ کلاسیک شرق، ردی از سازهای خانوادهٔ سیتار پیدا نشده و سرچشمهٔ قانون نیز، مانند سرچشمهٔ بسیاری از سازهای دیگر، تاریک مانده‌است. آنچه بیش‌تر محتمل می‌رسد این که قانون از سرزمین‌های خاور نزدیک به اروپا رسیده و در کشورهای اروپایی با مکانیزه کردن آن، بزرگ‌ترین ساز کلاویه‌دار سیمی را ساخته و پرداخته‌اند.قانون را باید سازی از اوایل اسلام دانست. ترک‌ها، زمانی چند این ساز را فراموش کرده بودند، اما از زمان محمود دوم (۱۸۹۹–۱۸۰۸)، عمر افندی، آن را از شام به ترکیه آورد و به سرعت میان مردم رواج یافت.فارابی این ساز را هزار سال پیش، به صورت ۴۵ سیمی اختراع و در کتاب خود «کتاب موسیقی الکبیر» بیان کرده‌است. صفی‌الدین آن را «نزهه» نامیده‌است. امروزه در سراسر آفریقا و آسیا، ساز قانون از رده‌ی سازهای سنتی و هنری اعراب به‌شمار می‌رود.